), HENR.IC1 FRIDERICI DEUI
MEDIC, in frideric. erlanqens.
PROF. P VBL. ORDIN.
ACAD. IMPER. NATVR. CVRIOS. SODAI<.
animadversiones
in p OCT RINAM
I
DE
IRITABILITATE TONO
SENSATIONE ET MOTV
■p ? • t eicjio iupSRr,
CORPORIS HVMANI
■- i -
Hippocrat. ad Thessalvm
Praeclara res eft, tale minifterium in medicina habere, quod partes
intcnfionis ac remifiionis, cum ex parte inaequales fuerint, facile
cognofcibiles exhibet, citra errorem.
ERLANGAE
po 10. DIET, MICH. CAMERAR.IVM Acad. Typook.
M D CCL 11 .
Henr, Noilivs
in fiud. med. remora «
Philofophia non eft Ariftotelis; nec
medicina Galeni; fed Dei et naturae:
Ex hisce addisce, fi quid raente
affcqui cupis*
ANIMADFERSIONES IN DOCTRINAL
ER1TABILITATE TONO SENSATIONE
ET MOTV CORPORIS HVMANI.
JgJ |v egnare diuerfis temporibus animaduertimus
fe in diuerfas fcientias diuerlum ctiam ct
Sr peculiare ftudium. Non eua gari per am-
pliflimum feientiarum campum lubet.
^hilofophia naturalis et medicinae feientia propius di&a confor¬
mant. Cogitationum, attentionum, admirationum vicifiltudo#
Infummo faftigio faepe funt, quae mox contemnuntur. Con-
temnuntur magno detriinento incolumes veritates, quae mox
Ulataeex oculis quaeruntur anxie. Geriium feculi obferuamus.
A Sentiendi
II animadv. de irritab. tono sensat.
Scntiendi libertate dudi autem defudant eruditi in appetenda,
euoluenda, ftudiofeque et follicite tradanda quadam fcientiac
parte, prae aliis. Moralitatcm negotii in praefenti non rimabimur.
In omnibus autem ita procedei^dum effc reor, vt fapienter
cogitata ct curiofius exculta ornet, quae viros,decct, conftantia,
neque concedatur trifti diderio locus:
Principium fcruet> medium tepet , vltima frigefit,
Sed ex confenfu variorum jngeniorflm in excolenda fcientiac
cuiusdam parte notidnum certe diftindarum et adaequatarum
gignitur copia, ex qua demum res redo iudicio ponderare appli-
careque oportet, egregio fcientiarum emolumento. In philofo-
phia naturali feculi genius mox cometologiam , mox magm'mi
hiftoriam et theoriam, mox antliae pneumaticae experimenta ex*
pofcit; mox eleftricitatis vorticibus ipfa abripiuntur ingenia: mox
magicam lucnnam , mox folare microjcopium admirantur omnes:
mox fpeculis cauftich conflagrant, omnia : mox in theatrum publi¬
cum fpeftra producuntur, mox magicae quacftioncs ventilantur:
mox poljporum admirandae qualitates ex infeBorum vafta hiftoria
confiderantur; mox plantarum colores et ftruduram elcganter
pingunt, Jexuales partes vegetabilium, nuptias, generationes,
fideliter obferuant, et herbarum et radicum didionarium curant:
mox tot diuerforum lapidum curiofae collediones et profunt et
deledant; mox de pluralitate mundorm difcurfus focietates ex*
hilarant; mox de monadibui loquuntur omnes, In medicamentis
ipfis quanta eft vis confuetudinis et morum feculi regnautium.
In medicina alia feda aliam pepulit. Dogmatica empiricam>
illam methodica, ecledica vtrasque, Galenica omnes. HanC
deinde chymiea, quam iter urn mechanica et phyfica fuperaffc
'■* A vidctur,
Ill
ET MOTV CORPORIS HVMANI
vidctar, cum organxa licet perpetua bclla gercns. Faufto
omine philofophicas etiam veritates in medicinam , neque hoc
per u&oytvtg, introduxerunt. Alio temppre ana-
totnia, alio chymia, chirurgia alio, alio materiae medicac
dodrina et in his omnibus peculiars pars quaed'am caput extulit.
probation haud eget, cum rerum teftimonia loquantur, et alia
poftalia perpetuo prodeant compendia et opera maiora phyfio-
iogica, Pb)jiologiam , vti faepenumero. priftinis, fic et noftris
temporibus magni aeftimari.
§. it.
Haec autcm phyfiologia, animata anatome, dodrina dc
naiura hominis , de partibus corporis humani viui et fani, earum
qualitatibus et inde pendentibus fundionibus et, mutatioqjbps
tottantaquc inuoluit, vttnirum vidcri vix poflit, quando in
<uoluenda hac vel ilia parte confentientia ingenia certis tempo-
tibus improbo labore fundi funt. Adliderant feculi regnantcs
mores, vtvno codemque tempore eodem ftudio cjeledarentur
animi. Fucre tempora v quibus folas addi ct alcali prpprietates in
torpore humano obferuandas, iudicabant. Spititus animaki %
aliique fylueftres, campeftres v redores cet, alio tempore con-
fabulatipnum obieda erant. Animat in corpus fuum imperium
quot quantasqucxontentiones excitami ? JMonftmum confide-
tationibus quantum temporis .tritum eft. Inuenta circulaiionis
fcnguinis theoria , quam foecunda fuit et gloriofa fcientiae me-
dicae periodus, ex qua iftius rationem ftudiofius et curiofiu3
habere adlaborarunt medici ingenui. Alio tempore microfcopicae
obferuationeS profuere et deledabant. Alio feminales vermiculi
°mnium admirationcm ad fe rapiebant. Aliud tempuscanibus
A 7, fatale
IV ANIMADVf DE lRRlTABIL. TONO SENSAT.
fatale exftitit, quo exfeBwnem lienis pro dcterminanda eius natura
et fun&ione tentabant,vel in fucci pancreatici hiftoriametnaturam
vel in alia inquirerc nceeffariuna iudicabant naturae, myftae.
Cun&a quis reccnfeat?
§. hi.
Sed ab omni tempore quaefituiri eft principium , quod
corporis humani mutationum rationem contineat, quodimpetm
faciat , quOd rt tvepfMW veteres appellarunt; quo pafto muiil*
tionum in corpore noftro reddamur corifcii; vnde deriuanda fit
motuum in homine viuo exfiflentia, proportionata ordinatio}
quales fint potentiae ci vires quae determinent aSiones; qualis (it
inter filidas et fiuidas corporis partes proportio harmonia et
habitus inter "fe,
f. iv.
Vix errabimus, fi doQrinam de conftitutme, aBione et mtn-
tione fibrarum, equibus C. H* ftruftum eft, de fenfatione , de rationt
Jufficieiite et deteminante motuum C. H. inter praecipua themata
numeramus, in quibus ex feculi genio euoluendis et explicandis
occupatur hodic plurimorum phyficorum et inedicorum folers
induftria. Refonant faepiffime in cathedris, oberrant in feriptis
termini, meebanismi , irritabilttatis , contraUilitatis, tom, tlmis,
motricis fbrae , ftimuli , tnmorh , tenfinnis, fenfatioms, cobaefioms,
attrattioriis ,jtrmgenth Ipiritus , cet. Alii in alias fententias abeunt,
vitro citroque controuerfas. Saepiuscule, quid enim fatcri
nefas eft? fontfimiles cogitationes, ex quo animum ad phyfieum
et mcdicum ftudium appuli. fufljtinecctfaria caufiarum euolutio
et foecundus pvincipiorum vfus. Olim nonnulla feci pcricula.
Ante hos tres arfnos iuffit regnansfeculi fententia, et muncris
ET MO TV CORPORIS HVMANI
V
md ratio rncditationes tarn late patentis theoriae. Euulgatae
font inter alias opellae de Tbeoria et fdecundo in medicm itfuprin -
cipii: ftnfationem fequitur motus fenfationi proportionate et theorin
toni magnum medicinae incrementum. 1749. Npnduin per hoc tempus
inconfideratione di&orum cruditi conticuere, fed digna admo-
| dum iis vifa eft, in qua vlterius dcfudent, et faep.enumero vel
! hypothetice adfumtis vel demonftratis integra fyftemata fupei*-
fbuant. Non placet, ea quae fupcriorihns annis euulgata dedi-»
mus, notiones, definitiones, demonftrntiones, iterum transfcri-
berc: animaduerfiones autem nonnullas exhibcndas iudicamufc
S. v.
Veritatem et foecundum in medicina vfum principii: Senfi-
fmm fequitur motus fenfationi proportion at us vitro agnofcentes
1 multi in medicinam feliciter introduxerunt. Aliis fyfteraatis con-
| ditiimago placuit. Multis, antca inauditum nec cogitatum iudi-
cantibus, ob nouitatis gratiam adrifit: fed hi crunt fere, qui ab
cxperientia et aflidua fapienteque obferuationc non profc&am
tlfe rcgulam vel legem autumant. Contrarium autem antiquifli-
tnorum et philofophorurh et medicorum pariter ac noftro tem¬
pore fcripta plane demonftrant. Ego quidem regulae pracexfi-
ftentiam in mcmorata Theoria oftendi, et iam idem innui 1746.
in refponfiorie ad Cel. Kr Atzensteinivm : vtrum anima fit
j corporis fui arcbiteSta. Vide Eivsdem Pbjficalifcbe Briefe . Neque
ndeo mihi fuffenus fum, vt gloriam inuentionis et applications
captarc ftudeam. Cum autem in varias abire fcntentias vidcamuS
Principii hJ.meneutas, facile patet, non vnam eandemquc
Rumbus effe theoriam «t applicationem,
A 3
S* v*
VI ANIMADV. DE IRRITABIL. TONO SENSAT.
§. VL
Ante annum Cel. Krv gep. vs , in academia Hclmftadienfi
iam mediemae Profeffor ordinarius clarifiimus, Halae adhuc
differtationi praefuit, quae de lege naturae tra&at, quod in corport
Mnimali fenfationem excipiat notus fenfationi proportionate, refpon*
dente au&ore, vti rubrum indicat, Petro Samuele de Chaufepit.
Facile concedimus au&ori, in prooemio Cel. Krvgervm
tnuentorem rcgulac nuncupare. Lubentes idem agnofeimus,
quando de explicatione mentis fuae circa hanc theoriamfermo eft.
Nouit orbis eruditus, peculiarem principii exegefin feliciter in
Phyfiologia fua aliisque do&is claborationibus adhibuiffe celc-
berrimum virum, Gratifiimae quoque mihi recordationis
tempus eft, quo ipfius celeberrimi et ingeniofi viri fauore ftudio
ct amicitia frui mihi contigit. Ncque is mihi, dum forte contra
humaniflimi viri fententiam quaedam moneo , eft animus, vt
Contradicendi pruritu du&us, barbaros nonnullorumeruditorura
mores aemulari contendam. Scd ex ipfa difiertatione ius mihi
^uoddam fubnafeitur , nonnulla animaduertere^ Contra enim
theoriam addu&am meam p. ai. differtationis monet quaedam
au&or, et adftruerc conatur , me legem additamento quodam
minus neceffario augcre voluiffe, quod fciljcej fenfationem fequatur
motiis non lolum proportibnatus, fed etiam congruus. Verba funt:
»>Exiftimant itaque illi, qui do&rinam Stahlianm profitentur,
iianimam fentientem falutari confilio motus fufeipere ct excitarc
t>quas ad corporis conferuationem neceffarios exiftimat.Ad hanc
»vero quodattinet ftntentiamnon minoribus difficultatibus labo-
*>rare videtur, quibus fa&um eft, vt a me nondum impetrarc po*
•itucrim, vt fententlac clarifftmiD.DEM 1 Prof. mcd. in academic
M Erla»-
ET MOTV CORPORIS hVmANI VII
„Erlangenfi celeberrimi fubfcribcrem, qui noftram legem illo
„additamento augere voluit, quod fenfationem fequatur motus
„non folum proportionates, fed ctiam congruus, hoc eft talis
„(jui aptus eft ad corporis conferuationem , et hoc propterea
„fieri,quoniam anima per liberam voluntatem ct perfedaiji cor¬
poris cognitionem hunc potius quam alium motum producat.
ijMulta enim hie gratis affumtavidenturetexperientiae contraria.
„Quamuis enim ambamus largiamur, motus fenfationes exci*
pientes ipfis fenfationibus faepiffime effe conuenientes et con-
»gruos, tota tamen res magis a ftrudura corporis mcchanica
„quam ab animae voluntatc et arbitrio pendere videtur. cet.
Ego vero hunc honorem Stahlmi non fperabam; quantum ete-
uiin a fedarii, odiofum et ignobile nomen! rel imitatoris negotio
abfitn, omnes norunt, qui in praeledionibus et feriptis acadc-
micis me faepiuscule animaduertunt minime terminis inanibu*
contention, quibus non redditur ratio eorum quae funt, hinc
magis eclcdicum, conciliatorem, fed et in examinandis fententiis
occupatum, ita tamen, vt, relido fuo cuique, verum redumque
fequi me folum obligatum elfe fentiam. Non itaque cl. Audori
fuccenleo, quando non per omnia ipfi fententia mea placet. Ipfc
autem gratis multa affumit,et eft affertioni cius opellamea aperte
contraria. Facillime ergo loco confutations operofioris, vt ipfi
relcgcre meditationes meas, exadiusque ponderare placeat ,
rogare poffem. An ctenim praeter neceflitatem additamento.
legem augere volui ? An potius antiquam veritatem nouitcr in
apricumpofui? Abfit arrogantia didis. An docui: animam pet*
liberam voluntatem et perfedam corporis cognitionem hunc
Potius quam alium motum producere ? ix variis potius exemplis
common-
VIII AN1MADV. DE IRR 1 TAB 1 L. fONO 8ENSAT.
commonftraui, quod cum multa anitna faciat, quorum diftindc
non fibi confcia videatur, non contradidioncm inuoluat, nequc
hanc indc veratn eliccre oporteat, quando pro vltima motuum
cauffa anima vcnditetur, cum omnino ex natura animae float,
toonum velle, malum auerfari, et pro obtinendis hisce Ambus ffr
quantur proportionati motus. Sed alias ccrte mutationcs in
machinis, alias in cadauere, vtut adhuc corpore llrudo, alias in
homine viuo quisquis rcpcrit naturae fcrutator. Ergo valcat
tantum in machina, in phyfico vel llrudo corpore lexiptationis,
ininime vero fcnfationis. Cum enim ex propria confeflionc, et
perpetua loquendi confuetudine, fenfatio fit repraefentatio rci in
fnente, aperte fequitur, absque mente fenfationem nunquam poni
polfe. Scquatur ergo motus fenfationem ex intentione animae)
fcquatur ilia volente vel nolente, vel confcia vel non, V, 5.7*10.
fbeor. hinc ex lege circa vnionem ipfius cum corpore diuinitus
ftabilita, fequitur tamen. Interim fatentur omnes, corpus nollrum
adeo apprime dispofitum elfe, vt fenfationibus ad tales dctermi-
netur motus, quiad ipfiusconferuationem, etperfc&ionemveram
vel imaginariam aliquid faciunt. Ii contra motus, qui non inooftra
libcrtate plane politi elfe videntur, non ad noftri perfe&ionem
inftituti forent, quando ex libero animae arbitrio inflituerentur.
Cordis enim et thoracis motum plane toIlere,idemelfetacvitam
tollcre. Sed vitam tollere, an ad hominis, qui ex animo et
corpore conftat, perfedionem tend it? Mo della crit refponflo,
Ii rifu non comitatur. Interim et in adioncs Vitales aninjae impc*
ilum patet. Singulare' adducit Cheynaevs in englijb malaij
toomini Toumshend exemplum, qui pro lubitu cordis motum et
^efpjrationem fqpprimere, iterumquc reaifumere antemortem
pQtUCriti
I ET MOTV CORPORIS HVMANl iX
potucrit. Neruorum, imme’diata aniime organa, vt omnium
confenfu vocantur, imperium in arierias vbcrrime confinnauit
I Perill. Hallervs in cUfTert, de eodem argumento. Media-
nisrai abufum merito darnnat j finem potius fenfationes fequentL
urn motuum adftruit Cel. deSauvages in annot.adCl. Hale*
hae.naftat. edit, german, p. 182! 183- feqq. nee non in theoria
inflammationum p. 309. 310. feqq. Animam medicam dcnique
i peculiari fermone commonftratam date adlaborauit Cl, Nichols
inOratione Londini habita* 1750.
V. Cl. Maty, lourn. britann.Mart. 17-^0. Nos autem
cum Nicholsio minime plane idem (entire, neque fimilia
vitra fuum tertium, ct ad ridiculum vsque extendi dcbere,
cdiximus, in Erlang. Gel. Anzeigen, 1750, N, XXXVI,
§. vn.
Ex finibus autem rerum, quatenus illos introlpicere datum
nobis eft, et ex teleologia deduxi potius rationem, quare hi
potius quam alii fequantur fenfattonem motus, quoniam fcilicet
hie motus 'finibub §. 6. exfequendis generatim magis conformis et
mueniem eft quatn alius. Non eft. vt nouumvel inanem terminum
mtus finales voccmus, vcl eosdem medico refpe&u non adfuma-
ftus. Perill, W0 lfi vs in den Abficbten der natiirlichen Dtnge,
et in den Gedanken vom Gebraucb der Tbeile im Menfchen und Thieren
diu iain et egregie rerum fines indagandos vlterius demonftrauit.
! Cl. Tralles in ampliflima epiftola de maebina et anima bumana
contra hominis maebinae autorem vitro finalium motuum dignifli-
| mam confiderationem commendauit, peflimcque hanc laepius
omitti redarguit. p. 108. 109. Iq. Sed quot funt, qui optime
pracmiftb concedunt et demonftrant, nihilo vero minus con-
13 fe&aria
X ANIMADV. DE IRRITABIL* TONO SENSAT.
fe&aria ncgant 2 Cum autctn finis fit principium vfus aliguius rci
vel etiam; abufus, p, ptinc, metapk)f> Conf. Cel. Bavmgart,
Metapbjf. §, 341, turn motus fenfationem excipientcs poffunt
eflc proportionati, conform.esy finibus, quando fcilicet abuti
organis licitumnobis-effe crcdimus, vel imaginamur. Ipfe Cel,
Krvgeri elegans difcurfus dc Pathematum aniimefficacia in
C. Hr in diaetetica fua p. 417. 41 g, apertc ca, quae nosi ntbeom
torn §. 14, not. b. p, 22. ediximus, confirmat, etdemonftrat
certe, motus in pathcmatibus aniim ori'ri gb auertenda.mala, et
accerfcnda bona. Quis hie finem praeteruidere audebit? Ad
pracuifos autem fines partes antmalium fabrefadfos die re&iflime
demonftrat Perill. Haller vs Pmh Boerb. T. IV, p. 61k
not. y. Quis itaque non videt, appetere nos fub fpecie boni,
am fan fub fpecie mali, et flucre hinc intentiones. V. Tbtor.
noftr. appetite. Appetere hinc et efficer e vaiemuS:
certo nobis nocitura.
f v VIII.
Neque ergo folum cum fenfatione coniun£ltim partiumC.H,
fibrofarum, motuique dicatarum, motuir. plane mechanicum, ne¬
que optati non femper effe^us, vti acqidit, praeuifi, finis confe-
cutionem fub proportiohato fenfationimotu intelligendumvolui-
mus. An ctenim in imaginationihus , quae tamcn etiam vtique re-
praefentationes in mentc funt ac fenfationes,occummtperpetoe
irritantes particulae? Quis adfirroabit ? Et tamen imaginations
etiam fequuntur motus fenfationi alias proportionati, Theor. fenf.
ft mot . §. 1 r. Ergo philofophandiHn crat vlterius. Non autem
ideo principium adfumendumerat 3 ac fi nerui 3 tanquam fenfationi*
©rgani,maior minorue altcratio vel irritatio folum excitaretma-
• ' x iorcm
ET MOTV CORPQ.XIS HVMANI
XI
jorcm liquidi neruei influxum , indeque pendentem. maiorem
motum, et vice verfa, Veri fpeciem prae fe fert explication
Neque eandem, vbi par eft, excludimus, Quo minus autem fola
mechanics explicatio arridere poflit, magmatmis hiftoria eteflfe-
dus vetant. Hanc autem pure mechanise explicate, idem effet,
acpetulanliae honorem, quam lepidi feripti, homo mactima autor
Ivljanvs Of RAIDE laMettrie, quibaud itapridem, an mc-
chanice, vel ex lege animali, fub iudice forte lis eft? motuum,fen-
fationes et imaginationes fequentium, poenam lepidus ipfe medi-
cus mortc luit, affe&are. V. Erlang, Gel, Anmerk.
und Nachr. N*.I 1I, 1752,
§. ix.
Vixmihi, perteges finfatioms etmtus, temper are poffum,
quin mufculi faciei et refpirationis rifui inferuientes in motum ci
cantur, quando cl. au&oris p, 21. inftantiam, qua motum
bfationem excipientem ex fola ftru&ura, atque ita pure mecha-
nicc v explicare nititur, confidero. „Equo iubetexhibere medica-
mentum emeticum, fpafticos quidem et conuulfiuos mufculorum
abdominis motum fequi credit, fed nullum vomitum.Hosce motus
^go non congruos effe autumat, fed rationem in ftru&urae
diuerfltatG «flc quaercndam, quae eflficiat, vt ventriculus equorum
ab aftione diaphragmatis et mufculorum abdominis tali rationc
conprimi non poflit, ficuii In corporc humano fieri folet.“
Fateor certe, me non inuenitc poffe, quidnam roboris {enten¬
te cl. au&oris ex hac indu&ione adeedere poftit. An etenim
tmcticum medicamcntum mufculos tantum abdominales et feptum
transuerfum ad motum eoneitat? an potius ventriculus et inte-'
i'norum canalis primario irritantur? quae ergoirritatio quando
B 3 valida
XII ANIMADV. DE IRR 1 TABIL. TONO SENSAT.
valida fatis eft, motum producit confortnem, feilicet eundem,
qui rcmoucre ingratam fenfationem intenelit, et hoc loco peri-
ftalticum motum inuerfum. Gum autem etiam fenfatio fit vti or-
gani fenforii alteratio, certe emetici dofis, quarn homini propt-
namu 9 ,in validiore etcraffiore equi ventriculo quando non acque
tales motus producit ac in homine fieri foiet, an iure hoc mi-
randum eft ? Proportionatam autem emetici feu veneni dofin in
quadrupedibus etiam vomitus, nec folos diaphragmatis et abdo-
minalium mufculorumfpafticos motus producere, teftantur hifto-
riac morborum bourn vaccarumque, eorundemquc inftitutae cu-
xationes. Immo in equis faepiuscule ope hepatis antimonii pro*
ducitur vomitus. Immo nifi,ob oefophagi, diaphragmatis et ven-
triculi diuerfum ab homine fitum, Temper oritur vomitus, fequitur
tamen motus fenfationi congruus, feilicet maior feri et fiuidorum
congeftio, quaingratum irritans abluitur, et per aluifluxum
cducitur, Adiuuant hunc motum mufculorum abdominalium
ipforumque inteftinorum fpasmi. Haec eft ratio quare ipfe medi-
camentorum agendi modum ex fenfatione §.13, Thor. dcriuaui.
Quando cnim, vti loqui rnafunt, me die merit a agunt pro recepti-
tiitate fui , idem eft ac fi diceres: a&io medicamentorum eft
fenfationi, quam, dum recipiuntur, excitant et excitare queunt,
proportionata, conforms. Nihil impedit, quod nonfemper
motum fequatur effe&us optatus. Et refponfum iam eft ad hanc
obic&ionem §. tf v Theor. Neque ex rationc et ratiocinio, fed
ex fenfationibus dcriuaui motus. Si denique motus eft vti fenfa¬
tio, confufas etiam fenfationes turbulenfus- minusqoe falutaris
oriri motus potefb Quanta pofro eft abJlraBionis , diftradms,
(onjUetudinis v is ? JExplicanda hinc funt phaenomena, dum c
f. d nultis
ET MOTV CORPORIS HVMANI
XIII
inultis et quotidianis fere obferuationibus practernaturalium
conformationum, tumorum, prolapfuum, excrefcentiarum,
motuum ad extrema vsque adfumtorum-vclabolitorura, epilepfiae
puta ct paralyfeos et apoplexiae, inferrevolunt, motus finales
eft non poffe, quoniam magis ruerent in his et fimilibus cafibus
ad interitum, quam ad falutem corporis, Sed primo tamen inten-
tio aliqua fuit, mutata deindc per varias caufias. conf. et §.7.
zilia etenim fenfatio alium etiam motum excitat, veluti! pluribus
exemplis hocthcoremapeculiari difiertatione egregieconfirmauit
Cel. D. D, W eiss in academia Altorfina Med. Prof. publ. ord,
Partium equidem ftruduram eiusque in determinandis motibus
tationem lubentiftime agnofeo. Neceffariam etiam fubiunxi pa*
raentfin circa vfum principii §. 20. Tbeor. fenfat. et mot ♦ Neque
inobfeuris et abftradis rebus delitefcere femper eft animus:
Pigrorum philofophiam odi et arceo. Veritates phyfleas
kmtomlcas me in explicanda dodrina de natura humanavti-
liffimeet iure acceptare,in pracledionibus philyrisue aeademicis,
nifi me omnia fallunt, demonftratum dedi, minime in alienam
melfemfalce mifla. Sed ea eft, prae aliis, corporis humani viui
Jlru&urae indoles, vt ad varies fines et effedus disponi mutarique
queat, prout ratio fiendi illos exigit modos. Hinc praeter
degantiffimas phyficas, mechanicas et medicas alias etiam ex-
pofeit mcditationcs. Cum cadauerc etenim, utut praefente eadem
feuftura, res nobis in praefenti non eft. Neque ad folam ma-
£ hinam feu ftrudum corpus folum principium noftrum quadrat.
§. x.
At enim veto differtationis addudae cl. audof nobiscutn
^cpiuscule adeo conucnit, vt in locum contradidionis faepe
B 3 fucccdat
XIY ANIMADV* DE IRRITAB1L. TONO SENSAT.
fuccedat ubcrior fententiae noflrae confirmatio. Legenti mihi
relcgentique paginas, mihi, me theoriaemeae pcriodos legerc,
in multis locis vifus futn. Transferipta multa, rnutata varh
mutuataque me obferuaffe putaui. Secundum leges imaginaiionu;n
ct cogitationum duo vel plures ad vnum idemque theorema, ad
vnam eandemque dcmonftrationem perucnire queunt, absque
plagii litemii fufpicione. Mathcmatid faepe vno eo demque modo
ipluere problema quoddam queunt. Sed loquendi Formulae ccrtc
tam variae funt, vt di&ionis flumen,quando fere idem in diuerfis,
diuerfoque tempore promuigatis, fcriptis eft, absque vfurpa-
tionis indido vix liberum cxfiftere poffit* praeftabilita etiam har-
monia vix excufandum. Specimen autem conuenientiac di&onim
mcorum, ct addudae differtationis hie exhibeo. a)
{. XL
a) DiJJirtatlo ie lege naturae quod In Deli vs,Mfon<* et foecunht is medic ,
torpore animali fenfationem exciplat motus vfu principle : fenfationem fltjultur motus
fenfttlonl proportionally , Pratfide Cel . fenfationl proportionates, irUngtt
D. D, Khvgero R«/p. P. S. it
Chavfepie. Hatae. 175/.
§. VIII. ( ( §• Ylt
Animam autem cogitantemvel fibi Cogiianils vero vlm^t faculttkm <»!.
aliquidrepraefcntantem cogitare non mae txplkare cuplenti. opus tfet extra
poffiimus, quoniam ea ipfa eft quae Mimatn alicubi confifiere , vnde Him
cogitat •, eodem modo ac quid lumen confpkere et Muerlilem % vtperquam
fit videre non poffumus, quia lumen appofite loquitur Lancisivs. Lumen
ipfa vtvideamus cauffa eft- Scite igi- autem proprie videre quoque non
turet perquam appofite dixit Lmi~ poffumus, quoniam lumen ipfum
fiur:cogitantis aninue vim et\facultatem cauffa eft, vt videamus: hinCanimara
explicat e cuplenti opus f]]f, vt extra an! - eogitantem et eificientem vix cogi-
mam allcubi conftpt , vnde illam conjpi . tare poffumus, quoniam ea ipfa eft
cert et Intueri Iktret. qnae cogitat, quae agit.
§. XXV. §. VIII. IX.
Acre aliquid vel molcftum, fiin * Eo plus facrymabit oculus, quo
oculurn illapfuiu fuerit, lacrymarun\ plus corpus oeulujn tangens habebit
tequitur ' acre*
I ET MOTV CORPORIS HVMANI XV
§• XI.
Fo;cundum in chimgia vfum prindpit mihi in theoria me
pactcrmififfe videor, Scd vbcrrimum dusdem vfum iam in pro*
fsgo-
fcquitur afSuxum, qui femp'er eo ma- acredmfe, mtpctirs,vis , ,cohae(ionis.ct.
iorerit, quo fortior fuit fenfatio a §«<>, Cemueniens vtiqtie eftmotiis,fi ad
corpore in oculum agenteexcitata, acre vel moleftum atiquid forte in
Quid vero ad abftergendum oculum, oculum ilkpfuiin abftergendum oritur
et tollendam iftara fenfationem mo- adfluxus lactymarum - - Tuffis ori-
Idameft aptlus quant ipfe kcryma- turinfignis, ft in tracheam corpus
ninuffiuxus. - - Inter edendum ali- peregrintim ilhpfum eft. Oritur in
quando cantingit,vel inter bibendum trachea admodum ire mo fa fenfatio,
jutridendtrm, vt aliquid in afperam hanc fequiturmotus fenfationiconue-
arterianidecida^quo faflto excitatur mens, vt videlicet excernatur pere-
, fenfatio, hanc vero fequitur tttffis, grinum corpus 'moleftam fenfationem
I quae qmdem ad elhninandum illud, inducens, liberamque refpirationem
niodrefpii-ationem impediendo, mo- impediens,
j kbitindircit fenfationem, omnium
’ eft aptiffima- ■
s XXV, s* VII.
Quanta et quarn ftupenda teragit , ; Q^ anta ai,t€ Q t et: ftupenda peragifc
animaindelirio,fomno, no&ambuk- ir J f°i an0 s nofbmbukndo, praefa-
tione, nihil onimno libi confeia. An g^ndo, delirando . ne hilum nb»
vero claims elusdem dari poteft ex- Confeia, ad minimum in lninmio cla-
tmplum, quam ilia celeberrimi Lxib- vitatis gradu. - - Notiffima eft et
aim de anima numerante inftantia. degantiffima Lx IB xit mnftantia de
Repraefentat ftbi anima ope auditus numerante anima,licet, quod nume-
tarmoniam et differentiam fonorum, fet j no ]P Audimus niuftcam.
Tonorum vero differentia cotififtit in Repraefentat ftbi anima auditus ope
diuerfo nutnero et celeritatetremen- harmoniani et difterentiani tonorum:
! tis aeris. Si igitnrvarios discernimus Tonorum differentia conftftit in di¬
ttos, ntimeimm diner fum,ac deter- nerfo nuniero et edentate aeris in
I ainatara aeris trententis celeritatem tremulo motu conftituti. Si itaque
aimeramus. Mininte autent nobis Darios discernimus tonos, dmerfum
quod nuineramus confcii fumus. Agit numerum determinatamque tremen-
• ergo anima aftionis fuae ftbi non con- aeris celeritatem numeramus. Agit
fcia, hinc videfflus ideq minime ne- ergo anima aOioris pnrao intuitu non
nripofle fenfationem, quia non fatis confeia,
l We eandem percipixnus. , ■__
r §,xv, §. m
XVI ANIMADV. DE IRRITABIL. TONO SENSAT.
Icgomcnis dc chirupgia generation §♦ 4, ct in inflammationum ncc
non in aliorum chiruygicorum
§. XVI,
Adfunt hie veritates vniuerfales, et
quidem tales, quil?ws optirae medi-
cinae contemtoribus, artis falutaris
incertitudinemperpetuo accufantibus
obuiam progedi pofle reor*
§- XXXV.
Suppeditat autem nobis certaprin-
cipia etfirmas regulas, ex quibus ra¬
tionales in therapia defumere poffu*
mus iiidicationes. Cum enim morbum
curare nihil aliud fit, quam eius
caufiam tollcre^ facile quilibet videt,
in morbis vel ab excefii* vel a defe&u
motuum pendentibus, exaftani re-
quiri motumn notitiam-atque caufa*
rum motus excitantium , fi quidem
medicus falutari fuae intention! cupit
fatisfigri. Hinc cum in morbis non
Temper motus pro jpfp h^bendi fint
morbo, fed potius pro remedio ma-
teriae pg<;c antis, non motibus foluiu-
modo obuiam ire medicus* fed po*
tiffimum cauflas illas motM$ exgitan*
t?s tQllere ftudebit,
§. XL.
• ingenuo medico non conue.
niat hisce contentum gfie ^ quodfeiafc
taniummodo, motum excipere fgnfa.
tionem, fed potius anniti debere, vt
cognofcat cur magis hi quam alii fe*
qqantur motus. C^uod quidem dili-
genter
morborum §.. 33, 3f» dodrina
fpeciatim
§. XXI.
Perut’iie ego ycro praetcr ea prin*
cipium noftrum iudico, quodoppo-
natur iriedicihae contemtcribHS,per.
petuo clamitantibus, quod ars raedi-
ca fit infida incertiffimaque, vbi defi*
ciant veritates, vniuerfales principia.
- - Adfunt hie veritates vniuerfales,
et tales 5cc-
§. XII.' •
Quando in morbis animaduertet
motiis afenfatione molefti alicuius in
oecohOrtiia vitali originem ducentes,
et pro exturbando illd molefto infti-
tutos inuenta moleftae fenfationis,
hmeinorbi capfia feeundtini redefor-
matas indicationes moleftum iltod
fenfatjonem et motum ex titans remo-
uere, remoras et obftacula, quae
impediunt, quo minus fenfationi per
motus fatisfiat, quantum in poteftate
artis mediqae fitum eft, auferre adla-
borabit, ita vt cauft, ficoffrt
tjf' Hus, Tali ratione ingenuusmedicus
motus in morbis non proipfomorbo,
fed pro remedio materiae peccantis
habebit, neque motibus folummodo
obuiam ibit, fed cauffas fenfationem
et motum excitantes eruere easque
tollere ftudebit, •
§. XX.
Supereft autem praeterea, quae
§. 1 o. difta funt, indicafle, quod inge¬
nuo medico non fufficiafe acfi'umere le¬
gem noftram veram et i’oecundam,et
tmn adquiefeere et torpefeere otio et
fogordia, iyimo ftudio ignorare velle,
quae
ET MOTV COR PORIS H»MA Mk XVII
fceciatim innuit, et confirmat etiam poft fata Cel. Platnep. vs
in injlitutiomhus chirurgiat. LocupIetifTima autem edofti expe-
ricntia vitro confirmarc Valerius* quodfi infiammationum vehe-
nkfttia ad gangraenam fphacelumue vsque procefferk, vel eius-
dem euentus non exfpe&ationi fatis fecerit, certc moleftiflimani
quandam in vulnere feu loco adfefto fenfationem e. g. fenfibi-
lioris cuiusdam partis alterationem, nerui pun&uram, perioftci
• laelionem, fanguiferorum vaforum, tendinum, lacerationem vel
compreflionem, irritationem a fra&i ollis aculci* et fragmeptis,
a medicamentis acribus vel incongruis, etc. excitaffe mptus,
acerbae fenfationi proportionates ; Remotis autem cauffis
4 fenfationem excitantibus., fublatum effe etiam motum, faepius
1 proipfo morbo, eft iniufte fatis, habitum. Felix ergo, qui
poterit rerum eognofeere cauffas. Si ad curandum demum non
Plane fuffecerit, fufficiet tamen medicus ad dignoscendum et ad
demonftrandum, nihil fieri fine cauffa fufficiente et determinantc.
§0X11.
Alius ergomotus erit, qui ex natunfibrae fenfationem indi-
uiduus comitatur, alius qui eandem excipit. Hie ;fyiatis erit.
V. Tbeor. Ton. §.4. 9. De febrilium motuum cauffa conf,
Emang. Gel. Anzeigen. 1749. n. 4^»et46, Fines autem
C prouide
Renter in jlrufturm irmu'irertdo^ et vbi- quae ad intimiorem corporis cogni-
I ^ie etc. tionem pertinent, fed cognita hac
veritate fumma ope niti debet, vt
diligentiflime in organ# flru&rcmo&os*
que~ intjuirat , quibus magis hi motus
quam alii fenfationem fequantur.
Fmjfaf. §• XXI.
Sufflcit ad illius laudem,fi common- Perutile iudico principium, quo
fcauero, iUam effe vinculum cuius ope diuerfae medicorum fe&aein pofte-
Stahliani medici cum mechanics con- nun - - • - poflint combinari,
tiliari poffuut,
XVIII ANIMADV. DE IRRITABIL.: TONO SENSAT.
prouide admodum determinare, eosque follicitc inueftigarc
oportet, neque effeftus et euentiu Temper pro intentofine habendus
erit. 7. 9. Errabitcrgo, c. g, qui, vt Taepe fieri folet, in
fanguinis aadiori motu baemoptyfin Tubuenientem pro fapienter
inftitilto et final! motu Temper habere velit. Accidit autem,
cpiando minus caute tationaritur. Mo'nendosergo ferio iudico
medicinae cultorcs v .'ne'fines, quos nunquam intendit natura,
pro Talutaribus habeanty hosque omni opera inuenire vcl Tibi
fing'ere et magno aegrotorum detrimento attingere ftudeant,
fed pbtius difeanty quovergat natura y vt to earn due ant, me-
mores autem fimtil alius Hippocratis effati Lib* VI. epid.
S. VI. n. it. Rtuellenda ea funt, quae, quo non oportet, vergunl. ccf.
Quantum ergo'intereft , vtexfifta t medicus naturae dominm , qui
alias naturae minifler Tat atari folet I Animi autem ipTa pathemata
- - - quo non mortalia cogunt - ^
peffora l -
§. xia
At enimvero, cumwofw vcf Tcnfationem excipicns,vel cum
eadem neceflario coniundus, absque fibrae animalis mutation?
concipi nequeat; ex hums fibrae firudur'a, qualitatibus et muta*
tionibus funttionem explicandarn efTe, redciudicatur. Sed dc
fibrarum conftitutionc; et adione adhuc ambigunt. Veriflimutn
eftjfluidorum mutatjones magna ex partea Tolidorum qualitatibus
pendere. Fibrarum cnim cohaefio, tenfio, elafticitas, robur,
diredio, fitus, conpexio, Terdibilitas, mutationes determinant.
Haec ratio eft, quare ofmrerrtunc ingenui medici de fibrarum vi
motricc euoluenda et determinanda iure mcrjtoque Toljiciti fue-
ifot* Sed in varias eos abirc Tententias videmus, Phacnomena
ET- MQTV CORI'ORIS HVMA.NI XIX
erimfibrae vegetabijis et r.niir.alis, f.iepe e: mctailicae elafticae*
generating ad flincHones corporis humcmivim nude multi adplicant.
Ex tom : pbjJ}co, fibrarum a&iones. deducunt, quem determinatum
mollitiei* flexilitatis et elaflieiitatis,gradum'Voeant^ V. ill. Ham-
BERGtpp.Phyfiolog. med, §. 47* n. 1. Vi huius loni non folum
conftanterad contraQionem tendcre,fedomni vi ifbsextcndenti
refiftere docent. Ibid. 1 . c. §. 84* 1 * Coll. ill. ct de philofbphia
naturali diu immortaliter meriti, HaM8 £1 RGeri Elem, pbjfic.
j, 190. iv.l* Sed quo minus tonum fibrarum phyficum, feu ca-
rundem daftic.itatein, cum contra ft ione in corpore animali viuO
plane eundem facere queamus, impediunt rationcs in noftratoni
thcoria paflim, praecipue §. 9. 14. adduftae. Sed vitalemt amen
merito admittiU/www?, a phtfico diftm£tum, Ill. Hambergervs §. gf*
tim vita §, 16. jg. in aftionum autem exercitio confiftit, quat
tandem cxercitii? huius vltima caufla P Certe adeo fimplcx, vt
propterca forfan praeteruifa fit. An plane nihil probat ratidci-
nium: Si B feinper eft, ft, A eft, et B non eft nifi A,fit, vt ideo A
fa caufla B, ti praecipue, nullum C adfit, quod caufla efle poflit?
?acilis application concreto.Quantum porro diserknemattionis
fifaemrtuae , in qua elafticitatis gradum quendam aeftiue adfu-
roere oportet,et viuae adfint,quotidic experiments docent, quae
tonftantcr confirm ant, tonum potius vitalcm magis in perpefiiaet
dettrminata huius tenfionis et elafticitatis adminiftrationCj prout
r «$ et fines cxigunt, confiftere.
§. XIV*
Maiori ergo iure inter aftiones fic di£tas vitalCs, praeter
drculationem (anguinis et humorum et refpirationem, numeramus
Noun moium, quam calortm , vti cum vetcribus nonnullis placet,
C 2 quod
XX AN 1 MADW DE 1 RR 1 TABIL* TONO SENSAT.
quod ab ill. Hambergero fa&um effe, ihPbjftolmd. §.16-19.
obferuamus, ita vt Vir Celcberrimus ab antiquiflimis temporibus
vfu receptam diuifionem conferuarc tutius efTe putct, quam fine
vllo commodo nouam introducerc. 1 . c. §. 1640. In aprico
eft feientiae medicae incrementum, ex attionis partium folido
molliorum C. H. theoria dcrinandum. Maiori ergo iurc fibj
vendicat, repeto, Iqcum inter vitales fun&iones tonus quam qui-
detn ca.lor, cum praetcr aSionem falium et fulphurearum parti-
cularum,earundemque attritum,motumque inteftinum, ipfc fibra-
rum tonui hasce mutationes, humor.es mouendo, producere, calo-
remque generare debeat.
§. xv.
Sentientes funt corporis humani viui fibrae. p. exper. Non
videinus ergo, quomodo a fala cohaefionis et■ elaftieitatis muta-
tione ;rationem funftionuni excitatarum vel remiifarum redderc
valeamus. Ex a&ione autem fpirituum lie di&orum animalium feu
liquidi neruei fibrarum a&ionem determinant. V. ill Hamberg.
Vbyfiol, med. §. 13*0. 1640. et ex huius abfentia vel defedu
imminutas a&iones deriuant, hinc et fomnum , I. c. 1361. Quando
autem demonftrari poteft, partim fluido hoc nerueo in copia
praefente oriri poffe fomnum, et multo adhuc magis imminutas
a&iones e. g. in apoplexia, catarrho fuffocatiuo; partim in
defeftu huius liquidi nullumomnino fequi fomnum, turn funda-
mento non adeo gauifam effe hanc theoriain facile ap'paret. Sed
ipfa animi pathcmataarcent fomnum et inuitant. Vnde generator
tarn cito, ea quae par eft, liquidi neruei copia, e. g. in medico
gratos carpente fomnos, quodfi no&u fubito ad aegrotum voca*
jtur, ct re&e negotia gcrit? An forte algebrac et calculi differential
ftudiuni
ET MOTV CORPORIS HVMANI
XXI
ihidium in minus adfuetis penuriam fpirituum prodijcity quando
hiprae curarum et meditationum grauitate obdormiunt ? An ledio
libelli vel carminis ignobilis minusque limati fpiritus dijflipat',
quando obdormientis lcdoris trcmala manu-s, quae comprehen-
j debat, dimittit ? an in bene paftis, curarum expertibus, phlegma-
ticis, fuccis laudabilibus plenis , facile dormientibus, eft liquid!
| neruei defedus ? An nutricis cantus in infantulo animales fpiritut
feu fluidum nerueum ita difiipare poterit, vt a denegato huius
influxufomnus oriatur? an inopinatus nuntius,grati amici aduen-
tus confuetum alias meridianum fomnum, fpiritus p, hypotb , defi*
, cientes inuitando iterum, arccre valet ?, an murmur aquarum,
1 venti fufurrus, pluuiae ftrepitus in fugam vertit. animales fpiritus,
■ anpotius-irritationem et excitationem, hinc hypotheficontrarium,
producit ? Inftrumentorum muficorum concentus et fomnum inui-
tare et ad vigilias et ad faltationes ftimularc poterit fimul ? An
potius omnia exrepraefentatione grativel ingrati dcriuandafunt?
ita vt vel alta fecuritas mentis, vel etiam obiedorum, laborum,
cogitationum faftidium adiuitatem minuat, viuidae e contrario
repraefentationes eaitHem intendant. Ruflicus Corydon , alto
fomno fepultus, non fuaui auium cantu, non orientis folis radii*
excitatur, fed laeto ancillarum clamore paratum effe ientaculum.
Forte autem, fi non abfentia, tamen fixatio et denegatus,
feu a laxitate partium et praefentia oleoforum, glutinoforum cet •
particularum oriundus, fpirituum influxus, vel a vario fibrarum
tremore mutatus, difperfus', fomni caufla erit ? Sed nonne
ex repraefentationibus et imaginationibus nouus oritur fpiri¬
tuum influxus ? eorumque dcccns fluiditas? p, hypothef. Quid
autem eft, quod fentiat, fibi repraefentet, imaginetur? Vnde
hvinumbulorum tanti motus mufculares, qui fine liquidi neruei
C 3 influxu
XXII ANIMADV. DE IRR 1 TABH. TONO SENSAT.
influxu p. byp. aduari ncqueunt? Certe nifi ex repraefentatio-
nibus in mentc, ex fenfatipnibus motus fimul deducimus, labe-*
fadatur facile motuurn corporis human! viui theoria. Ibi enira
vbi definit phyficus, incipere.medicqs debet.
j. xvi.
In locum autemfoni et fenfat[onis,quaefittenfarum fibrarum
ope, fuccedere videtur irritabilitatii theoria. Germanico idio*
mate vocant: den Reitz . Hanc p trill. Haller vs in prim. tin.
pbyjiol. Edit. II. §, 40$. novam et ab omni alia baHenui cogniti
proprietate mporum diuerfam vim vocat. Mutauit in altera phyfici-
logiae editione fententiam Vir perilluftris. Qiiam enim in priori
editione codem §. rediffime pofuerat contrattionem viuam, quae
ab ea vi, quae, omnibus partibus infit, omnino differat, ciusin
altera editione eodem §. mentionem plane non facit. Etrccedit
sib ilia contradionis fibrae theoria, qiiam in commentm ad Prne*
to. Bo Erhaav. Vol. III. p. 403. ftatuit Vir peril!:, vbinon
paucos anatomicos iuftiflimo argumento redarguit, quod»a/aw-
lem contradionem fibrae mufcularis confundm cum vital'u Et ertom
merito vocat. Et Galenvm. iam bene olim vtrasque contra&iones
ftparaffc laudat. Irritabilitatematitem vocaut, quando corpus ex
irritatione contrahitur: et ab elatere hanc proprietatem diftinguunt,
§■ XVII.
Vix errabimus,Ii ex tot in viuis mortuisque animalibus infli-
tutis experiments Virum acutiflimum iudicahrfirs nouac theoriae
oper'am dcdiffe. Et fateri fas eft, praeclara fuht et operofa et
primo intuitu certiflim^ experiments, ob fibrae animalis hiftoriam
et indubiae vidcntur inde profcdae conclufiones. Magna
$x parte fada pericula propria, et Excell. H l e r i experimenta
. ET MOTV CORPORIS HVMANI XXIII
I cum publico^communicauit'D. D. Z inn In difiert, de experim,
circa corpus callofum, cerebellum, duram meningem; et baud ita
pridem D. D. Zimmekmann in diff. de irritabilitate, licet
Baglivi olim, noftris, aliorumque experiments faepe numero
I contraria, Neque diffiteor irritabilitatis etiam vocem et thcoriam
arridere pofle, fi earn praecipue commendet feculi genius , et
| regnans dicendi mos. Sed quo minus irritabilitatis theoriam plane
noftram faciamus, multa,prohibent arguments,
§♦ XVIiL
Non eft vt multis comprobem, quanti Temper fecerim et
iure faciam Virum perilluftrem , Virum , in quo tantas animi
dotes, locauit coeli benignitas, Virum, quern, digniffirnum laude,
| r - - mufa vet at umi
multaque mi pan vitabit libitinanh
Pro me etiam communis et pubfica vox, quae In omnium ore eft,
merltoloquitur.Sed exingenuo animi candorefacileferetVir peril!,
fi ad euoluendas magls et confirmandas veritates rionnulla moneo,
l.Violentiam et praeternaturalc quid,tanf urn non femper,inuotqiunt
experimenta, ex quibusad naturatemC.H, mutationem non tuto
Concludere licet, CoaBio adeft. Concedatur libertas, alia' erunt
Phenomena. II. Expofcltante omnia et praefupponit habilitatem
difta proprietas ad producendam irritabilitatem, quae vtrum In
alia ac in tenfwtie del erminata et torn confiftere poflit maxime du-
blto. III. Manifefta inter fenfibilitatem et irritabilitatem oritur, hlnc
notionum, confufio, quam autem fugere re&iffime iubet philofo*
phia. Irritabilitas enim in morfuo corpore fupereft, non auteni
feniibilitas etrelvel itiutationis praefentis fenfatio. Mortuus non
m ordet. In funeporro, chorda tenfa,planta, obtinet irritabilitas,
fedquis fenfibilitatem ftri&e fic didam absque ioco hie ftatuminabit ?
!UIr
XXIV ANIMADV* DE IRRITABIL. TONO SENSAT.
UII. Manca admodum eft ipfius irritabilitatis hiftoria. Dum enim
aperte fibrae contradioncm forte non animaduertimus, turn in
hacvel ilia parte ciusdem exliftentiam plane vel in tantumnegare
velle, nimis durum mihi videtur, veluti in citata diflertatione et
apud peri//. Halle KvMphyfiol. §.408. de membranis,nonnul!is
vilceribus, tendinibus, fadum dfe video. Si enim irritabilitate
deftituuntur, deftituuntur etiam fenfibilitate, per bypothejin. Iam
quaelo quid eft dolor, manifefto in vifeeribus aliisque partibus ad-
fedis, vulneratis, praefens. An forte alia adhuc et noua fibrac
proprietas dolor, absque irritabilitate, fenfibilitate ? An inanesfunt
rationaliumchirurgorum dogmata de periculo vu)nerumet laefio•
num partium tendinofarum, aponenroticarum, ceh V. ?latner.
Cbirurg . §. 426. 428. an omnino vanae morbonim hiftcriae? aa
tantopere fallax experientia ? An foliitn ex adfedis, vna cum
tendine, membrana, neruis dolor? an inflammatio, gangraena,
a fola fanguinisextrauafationc circa laefas exfangues partes? Scd
fanguinis adfluxus oritur, et inflammatio, absque laefionefangui-
ferorum vaforum, irritatis tantum didis partibus; ctcefTat,hrsab
irritante obiedo liberatis, Certe ferio attendendum eft huius
irritabilitatis ftatoribus, ne ex hac dodrina minus periti mcdici
Ct chirurgi concluflones deriuent, in praxi medica et cbirur-
gica , in medicina legali , minus falutares. V. Mininie noun
iadanda eft irritabilitatis proprictas. Quam enim vocem, fae-
piuscule autem fynonyma, iam olim vfurparunt, cuiusque no-
tionem in cxplicandis partium folidarum phaenomenis adhibue-
runt, ca nouitate quadam fefe amplius commendare vix poteft.
Longus admodum catalogus foret,fi a fefta methodka, quae perpe-
tuo ftridi et laxi mentionem facit, conf. Stolle Hiftor. mei,
ncqueobfcurq iam contradditatis fibrae rationem
habuit.
ET MOTY CORPORIS HYMAN I XXV
habuit, initium facientes, aGALENi porro temporibus ad noftra
fsque progredi placerct, ct omnes cnumcrare vifum foret, qui
infibrac ahimaiis hanc proprietatem fedulo inquifiucrc, quoruin
tamen Ibngarn feriem ipfe iam Perill. Haller vs in Iocupletiflimis
acceflionibiis adBoERHAAv. method . ftud. med. p. VII. fed. I.feqq.
ct addend, deferipfit. Oscillationis autem etelateris confueti termini*
vthorum tantum mentionem faciamus, certe nihil aliud indicant*
quam quod per irritabilitatem explicate nunc alii fatagunt. VI. Ne^
que,dum irritabilitaspcrfibraecontra$ionem explicatur,vti id in
aprico eft, motus negotium omne abfoiuitur* Si enim ex irritations
contrahcretur tantum fibra, nonne fphinderum, oftiolorum adlicr
txcernendis humoribus viam perpetuo praecluderet ? Inteftini
te&ifphinder addudam faecum materiam ex irritatione contradus
perpetuo furfum premeret. Ergo opus eft alterna fibrarum con-
tradionc et relaxatione ad motumariimalcm, prouti diuerfi fines
et fenfationes variae et .intentiones earn expofeunt, V.Theor.noJlr.
loiti §. 9. VII. A.dionem fibrac ab influente liquido nerueo dedu*
cere conati funt. V. de Haller phyfiol. Ed. II. §. 392. Neque
id in totuiTT nego, confirmo potius certo refpedu 1 . c. §. XI,
$ed cum fine cerebro, liquidi neruei fonte ac origine,etlamtenfae
etirritabiles maneant fibrae, V. Haller prael. Boerb. T. IV.
p.6iS. et 1. c. §. XIII. tonus partium vitalu non folum ab in¬
fluente liquido nerueo deriuandus eft, neque haec tantum diffe-
lentia eundem a phyfico fatis diftinguit, licet realem tamen diftin-
dionem agnofeat, et inde probarc laudabili ftudio nitatur Cel .
de Gorter Comp. med. P. I. Tr. I. §, 17. 18. Altioris ergo
indaginis eft, VIII, Cauas effe neruorum fibrillas pene certum
effe credit Perill.Hallervs Phyfiol. §. 390. ct cerebri medullam
flftulofam§. 393. et neruofos tubulos,.iiidew,etliquidum nerueum
D fepa-
XXVI AN 1 MADV. DE IRRiTABIL. TONO SENSAT.
fcparari in fiftulas nerueas; neque tamcn has fibras vafculofasque
corticis cerebri propagines §.387. in quibus vehatur liquidum,/oto
vult§. 386 . 387.388. Scd vafa t nifi lolidafunt,. an liquida veherc
poterunt? An foluet dilemma, qui neque folidum,fed tertiumfortc
aliquodconftituet? An contradidionis omnino expers eft aflertio?
fed neruorum tiibulofitas rninime extra dubium pofita eft, neque
foluta funtdubia, a Gohlio in Ge/i t vonden Nervtn Gn/imzprolata.
Porofa adelfe fibrarum neruearum interftitia, ad formam forte el-
lychniorum, inflammabili fluido perfluorum, non ntgabimus. Si
autem tubulofitatemconeedcrebpprteret,certe tubulicontinentis
adio absqfie continuitate et foliiiif ait c explibar fncqu it.lfet Leevwen-
Hoi.Kivs in examine nerulcyprin/,finiimero{iflima et fummaetenui-
tatis vafcula obferuauit, haee tamcn fuk inuohtta membmutif
folidis vidit. Irritabilitas porro, a liquido moto profeda, ft in
contradilitate confiftit, neque tamen nerueae fibrac folidae funt,
p. hypotb. §§. fupra citat. fluidum certe irritabitur. Ergo fluidum
irritabitfluidum. lam in fluido partes perquam difficulter cohacrent,
admodum parua vi a fc inuicem feparandac; p.princ.pbyfic.vndc ergo
vis pendet, quae fluida, feu mollia parum cohaerentia, irritetet
ad contradionem follicitet ? Quis finis tandem ircalf? Medullares
ergo neruorum fibrac nifi folidae funt, folida erit membrana, fila-
menta cingens. SedhuiusindispenfabiHtatcm, fitvemverbo! ad
motum, monftrauunTonitbeor, § XI. Haee apertecontrahitur, cum
ex haccontradione in diffe&o ncruo medulla in tuber expeibVrc,
licet tali ratione neruumprae laxitatc paulo longiorem reddivi-
deatur pcrill.HALLEROl.c. §.388. Haee conftituitvna cum medulla
neruum, neque fine hacneruumcogitareoportet, (bm.ton . §.cit.
Non obftat, quod vana omnia a Cel. Hallero §. 340. dicantur, quae
de motu durae inatris dida funt, etquod absque neruisfit. Absque
neruis enimefie pofifet, quia ilia ipfa eft, quaendruisdat complc-
mentum. In fano vel viuo homine certe, vti tnpanatmu hiftoria
docet, feparabilis in multis.loCis eft exterior ciiis a cranio lamina.
Interna autem,quae non aflldetCranio,heilius adhuc contradilitatis
libertatem nartcifcitur. Manet ca libertas, cum membrana haee
meduW
ET MOTV CORPORIS HYMAN I XXVII
medullares fibras, e cerebro, cercbello, medulla oblongata, fpinali
medulla egreflas,perpetuo comitatur,etvbi forte non animaduer-
titur, certe eius vicem pia mater, feu tela aliqua dura eellulofa
fupplct. Haller §. 37c. Ex folido ergo enata contra&ilitas in maius
meliusque proccdit. Conuenire facile me puto, cum Cl. Wintero
Lugdunenfium Profelfore Cel. in differt. de motu mfculomm 1736.
et in aliis differt. ad eius mentemeditis c. g. L v p s de irritabilitate .
i 1748. Manitii de Idiofincrafia ex diuerfa folidorum corporis bumani
irritabilitate optime diiudicania . 17^0. Scd nondum fyfteniati noftro
vltima admota eft lima. VIIII. Vehementer autem miror, tanto-
pere folam irritabilitatem in corpore humano exiftimari, indeque
motuum rationes deriuari, cum prona admodum fit hoc modo
fyftematis D. de la M e t t r i e in, homo maebitw , libello, confirmatio;
quod infauftum tarnen fyftema diruere adlaborarunt merito, Et
vtinamfibi perpetuo conftarcnC! Sed proteftatio faefto contraria
eft, quando illius theoriam damnant, nihilo vero minus easdern
proprietates partium, ac ilk e. g. 1. c.'p. 74. 84.8^. omni ope demon-
ftrarc et applicare nituntur. In multis quidem paginis vir do&us CL
Tralles animam contra hominem machinam,quamedicus,defen-
furus, rem minus prouide geftiffe videtur. Aurea fane non funt verba
quae p.224. epift.de mach.et anim.bum. profert. Non fpeftnt ad medicum
■ mm. Quicquid potefl medicos , id poteft madnnae ope cet . Nifus forte
Boerhaavii au&oritate, qui fere eadem in Inflit. wed. §. 28 * 696.697.
dixerat. Sed notatum iam eft effatum in dijjl nofir. de Catalepfi.
1749 * §• 7 * Et contra Cl. Trallefam monuit varia anonymus in
Act. Ervd. Lips. lun. 1749. p. 319. fequ. etiam quoad ftatumi-
natam vim fibrae propriam, ex ciusdem fabrica folum pendente.
I Noilem alios et inagni nominis philofophos et medicos ita
fere fentire, vt confenfus eorum cum reie&a de la Met-
trie theoria haud diflficulter oftendi poflet. Facile autem
accidit, ft nullum inter fibrarum pbyficum motuin etvitalem ad-
; mittere, neque hominem fecundum pbyficas , mechankas et animales
Conditiones fimul confiderare placet. Si eadem ilia eft irritabilitas
in corporc humano viuo, quae adeft in mortuo, vti id after itur,
D % quare
xxvm animadv.de irritabil. tono sensat.
quare flatu, inie&ione, calore cet « fufcitatus motus cordis non
perdurat ? quare non fequitur in irritato cadauerc Sugillatio ?
V. differt. noftr. de fugillatione infonticidii figno. Hie certe
inter irritabilitatem ct moturn nulla eft proportio. Inter
fenfationem autem et rnotuin euidentiffime adeft, per fuptrius
demonftrata, quoniam in fenfationc longe aliud quid adeft, quam
?d irritabilitatem habilitas. Senfationem vero absque repraefen-
tationc rei in mente, varia tamen,hinc absque mentis cumcorpore
vnionc, cogitare, nifi per iocum, impoftibile eft. Monendi autem
mihi mcdicinac cultores iure tncritoque videntur, vt dum propa-
gari et defend! videant talia dogmata, haec non ftatim fuafaciant,
Magni aeftimanda eft fentiendi libertas.* : Ridic.ula mihi Temper et
accrrimc perftringenda opera vifa eft, quodfianxie, interfuspiria
faepe, et ftudio terribiles clicitae funt ex nonnullis principiis
confequentiae. Sed fponte ex addu&is fluentes confulto prac-
tereo. Ncgandum autem merito duco, et iure pernego, ad medi-
cinain nullo modo pertinere animam. Medxina , ex eleganti
Hevrnii effato , non in folius corporis^, fed bominis, qui ex
aniino ct corpore conftat,cognitioneverfatui\ Mallem ergo cum
Aristotele fentirc, ct, vti ille medico fuo olim dixit: Cura mt vt
bominem , fic illud medicis inculcarc, vt, aegrotos etiam homines effe,
non obliuifeantur. Licet cmmmedlcina infolum corpus agerevidca-
tur,tamen neque hoc plane verum eft, exemplo narcoticorum,
inebriantium, et pbantafheorum medicamcntoruin, vti peculiarem
horum claffetn conftituit Ce/.LiNNAEVS tnat.mtd.prolegom. neque hoc
minus median, philofophus praccipue,pofitiue partim etpfychologi*
cc nexum veritatum,operationum demonftrando,adhortando, per-
fuadendo,cxcitando,pathematum animi prudenter rationemhaben*
do,remotiuepartial, obftacula morbofa, mentis fun&ioncsimpe-
dientia, remouendo,mentcm curat. Licet porro etiam hoc per medi-
camenta in corpus agenda effici videatur, irrita tamen funt omnia,
quodfiipfa mentis attentiomedicamentorumcffe&umminuit,eludif,
voti fcilicetcompos tantum fieri cupientis.Moerore preffum,vtut
Ipiffo fanguinc et partium atonia laborantem , V. Differt. noftr,
de vena caua plena malorum . certc nulla refoluentia, roboran-
£T MOTV CORPORIS HVMANI XXIX
tia, analeptica reftituent, quod facile poteft fortuna redux,
dtlirioforum , mtlancbolicorum , maniacorm tumultus ad mod uni
attentum medicum faciant, cx his enim, vti quoque ex infomiis ,
(aepiflime corporis ftatum cognofcet. Sed deliria, infomnia, funt
mentis adfe&iones, ergonc vilo modo ad medicum pertincranimac
confideratio? Pulftis amoris in febre he&icodea medico rationali
iuftas fubminiftrabit indications, atquc dum
- - - nullis amor eft f&nabiln berbis
| is certe mifcllos aegrotos nullis Galenicis neque chymicis cxcru-
, ciabit pharmacis. Sed rcftituct etiam confuetas animi fundioncs,
tollendopcccantes materias, eo quidem ordine et gradu, quo hac
per animi pathemata produdae funt. Veneror certe Boerhaavianos
cineres,etaviro fummo conditum fyftema; fed quo minus, praeter
alia, cum co plane eadem Inftit. med. §. 696. 697. et praeled.
Tom. VI. p. 13. 14* fentire poflim, res ipfa d'oeet,
§. XIX,
Prurigo voluptati adfinis eft. Et voluptas et dolor in co conuc*
niuntjVt in vtrisque fit maior nerui irritatio.PERiLL.de Haller pb/ftoh
§. Adfines ergo mutationes, diuerfas tamen fenfationes pro#
ducunt. Sed vis contradilis, ad quamomnis motus in hotnineper-
tinet,nc requirit quidem animaepraefentiam, ex fententia et ipfifli-
mis verbis ill. Halleri 1 . c. §. ^62. Ergo dolor.et voluptas non
amplius requirunt animae pracfentiam.Ergo confcientia voluptati*
ctdoloris, grati et ingrati,erit forte inipfafibra. Ergo - - fed
odiofa funt confe&aria, ct
praeftai componere fiuBus .
An vero ideo matcrialismi fuspicio inde deletur, fi, irritabilitatem
a minimis fibrae partibus pendere, ftatuerc malunt? vltima autem
corporum elrmenta, monades , cxLeibnitii fententia, entia fimplicia
funt, et vi quadam gaudent rntita, Hinc irritabilitatem cx funaione
monadum forte deriuant, ita vt per vniuerfam naturam, in regno
praccipuc vegetabili et animali, ea rcgnet,et gradut tantum admittat
qui fortaflis in homine fupremi vel maximi fint. Sed nondum lice*
nisce calculum addcrc, rel irritabiles animat , et irritabiles jibra
habere pro iisdem.
XXX ANIMADV. DF. IRRlfAB. TONO SENSAT. ETC.
$. XX.
Saepiuseule,fed non adnaufeamvsque,clUputatiim eft demateria,
©b quam animaduerfiones hasce exarauirnus. Neque recoquere
omnia quae difputata funt, vel addere quae disputari peffent iudi-
cauimus. Facile litem neque a nobis, neque a feculo plane compo-
nendam fore, praeuidemus*. Sed in re tarn ardua et nobili et
magnac molis et eximii foecundiflimiquevfus omniope niti decet,
vtnotioncs nobis conciliemus, quantum fieri poteft, diftin&as
ct adaequatai et completas. In verbis autem faciles quatenus effc
poflimus, quilibet videt, quando in re ipfa conucntum prius eft,
nequenotionum oritur confufio,etturbatur conclufionumflumen.
Non Pilawmireos effccruditos, illud * ysygapa yey$*<p* perpetuo
repetendo, decet,* fi fuflicicntes adfucrint rationes, neque obftet
eleftac etreceptae hypothefeospraeiudicmm,admutandamfenten*
tiam. Non autem ahud fuit laboriset co«filii mennftitutum, quam
quidverum re&umuefit inuefligare. Verumea propter veniam me
impetratqrumcfieconfidq, quando a magnorum virorum, quos
omnimea laude fuperiores merito iudico, fententiis recedere mi-
nime illicitum fore mihi perluafi. Hoc eft in v oids', vt omnia ad
re&ae rationis di&dmen euoluta et dilucidata et appofite fads,
di&a effent. Non natura naturae, non virtutibus virtutes
contrariae erunt. Nunquam aliud natura aliud fapientia dicet.
Aequosctingenuosiudiccsfpero. Primus autem ero, qui fententian\
tnutabo, ct melioribus lubentiflime alfenfum prabeam, fi
nulla amplius dubia animum
vcllicabunt.
T A N T V M.
